مقایسه اف ۴ با سوخو ۲۴(بخش اول)

F-4 Phantom II
جنگندهء شکاری بمب‏افکن ویژهء عملیات در هرگونه شرائط آب و هوایی اف4 فانتوم، ساخت کارخانهء McDonnell Douglas ایالات متحده است و بین سالهای 1960 تا 1996 در خدمت نیروهای نظامی ایالات متحده قرار داشته است. این جنگنده، بنا به نیازهای نیروی دریایی ایالات متحده ساخته شد و امروزه تعداد 1000 فروند اف4 در اقصا نقاط جهان در حال خدمت هستند.

با ورود به خدمت اف4 به سال 1960، نیروی دریایی ایالات متحده، به اولین ناوگان دفاع پیشرفتهء در تاریخ حیات خود مجهز شد. به سال 1963، اف4 به عنوان یک شکاری بمب‏افکن در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده نیز قرار گرفت. تا پایان سال 1981 که تولید اف4 خاتمه یافت، تعداد 5195 فروند از این جنگنده ساخته شد که تا آن تاریخ، پرشمارترین جنگندهء مافوق‏صوت تولیدی ایالات متحده به شمار می‏رفت. تا زمان تولد جنگندهء شکاری F-15 Eagle، اف4 با 24 سال تولید پیاپی، رکوردار به شمار می‏رفت. بزرگترین نوآوری در اف4، نصب یک رادار پیشرفتهء پالس – داپلر و همچنین استفادهء گسترده از فلز تیتانیوم در ساخت بدنهء آن بود که بدین ترتیب، بدنهء اف4 بسیار مقاوم و مستحکم از کار درآمد.

علیرغم وزن سنگین اف4 به هنگام برخاست که غالبن به بیش از 60 هزار پوند (27 هزار کیلوگرم) بالغ می‏گشت، این جنگنده به دلیل دارا بودن موتورهای بسیار توانمند J-79، به راحتی قادر می‏شد به سرعت 2.23 ماخ دست یابد و 41 هزار فوت در دقیقه یا 210 متر بر ثانیه اوج بگیرد.

اندکی پس از تولید، اف4 توانست 16 رکورد جهانی را به نام خود ثبت نماید. از جملهء این رکوردها، دست‏یابی به سرعت 1606.342 مایل بر ساعت معادل 2585 کیلومتر بر ساعت و همچنین اوج‏‎گیری تا ارتفاع 98557 فوتی (معادل 30040 متر) بود. کاری که در آن زمان، از عهدهء هیچ جنگنده‏‎ای بر نمی‏آمد و هنوز هم بسیاری از جنگنده‏های قرن بیست و یکم، قادر به دست‏یابی به چنین رکوردهایی نیستند.

اف4 قادر بود 18650 پوند معادل 8480 کیلوگرم مهمات را در 9 مقر حمل نماید. از جملهء این مهمات می‏توان به موشکهای هوا به هوا، موشکهای هوا به زمین هدایت‏شونده و انواع بمب‏های سقوط آزاد و هسته‏ای اشاره کرد.

با ورود به خدمت موشکهای هدایت شوندهء هوا به هوای دوربرد نظیر اسپارو و کوتاه‏برد نظیر سایدوایندر، چنین انگاشته شده بود که نیازی به شرکت در نبردهای نزدیک هوایی نخواهد بود، اما شرکت ناوگان اف4 در جنگ ویتنام، لزوم نصب مسلسل را به اثبات رساند و بنابراین در تمامی مدلهای F-4E یک مسلسل 20 م م نصب گردید.

به دلیل استفادهء بسیار گستردهء ایالات متحده و سایر متحدان غربی از این جنگنده، اف4 به عنوان بهترین نمایندهء دوران جنگ سرد با اتحاد شوروی به شمار می‏رفت. یکی از نقاط درخشان حضور اف4 در نبرد، جنگهای اعراب و اسرائیل بود. اف4 در جریان مناقشات اعراب و اسرائیل، به 393 پیروزی هوایی دست یافت، ضمن اینکه در پروازهای بی‏شمار و موفقیت‏آمیزی بر علیه اهداف زمینی متعلق به اعراب به کار گرفته شد.

جنگندهء اف4 فانتوم در مدل G که Wild Weasel نامیده می‎شد، قادر بود در عملیات ضد پدافند هوایی موسوم به SEAD شرکت جوید و از موشکهای ضدرادار HARM استفاده نماید، هرچند که دیگر مدلهای اف4 چنین قابلیتی نداشتند. آخرین عملیاتی که F-4G در آن شرکت نمود، جنگ سال 1991 خلیج فارس بر علیه رژیم بعث عراق بود.

جنگنده های F-4J گروه نمایشی Thunderbirds

جنگندهء اف4 فانتوم، تنها جنگنده‏ای در تاریخ ایالات متحده است که همزمان توسط دو تیم نمایش هوایی Thunderbirds و Blue Angels به کار گرفته شد. در گروه Thunderbirds جنگنده‏های F-4J به مدت 5 فصل و در گروه Blue Angels جنگنده‏های F-4E به مدت 6 فصل به کار گرفته شدند.


توانایی‏های رزمی
نصب مسلسل در قسمت زیر دماغه، مانع از نصب راداری حجیم‎تر و در نتیجه پرقدرت‏‎تر بر روی مدلهای C و D می‏شد. در نتیجه از آنجا که مدل E به طور استاندارد دارای مسلسل بود، در این مدل، رادار جدید ساخت وستینگهاوس به نام AN/APQ-120 نصب گردید که دارای آنتن کوچکتری بود. با این حل با توجه به تاخیر در تحویل رادارهای AN/APQ-120، اولین دستهء 30 فروندی از جنگنده‎های F-4E فاقد رادار بودند.

رادار AN/APQ-120 که با همکاری تنگاتنگ کمپانی هیوز جهت افزودن سیستم داپلر به مرحلهء تولید رسید، قادر بود امواج مغشوش بازگشتی از سطح زمین را با هواپیماهای در حال پرواز در ارتفاع پست به خوبی تشخیص دهد، با این حال اولین سری این رادارها که بر روی جنگنده‏های F-4E به اسکادرانهای 35 ام تا 120 ام تحویل داده شده بودند، دارای مشکلاتی بودند. بنابراین سیستم الحاقی کمپانی هیوز (گیرندهء داپلر) که CORDS نامیده می‎شد، به تاریخ 2 ژانویهء 1968 از این رادار حذف گردید.

در این مرحله، تعدادی از جنگنده‏های F-4E با رادار آشیانه‏یاب و سیستم اخطارگر AN/APS-107 ساخته شدند، اما این مجموعهء رادار نیز به هیچ وجه عملکرد رضایت‏بخشی نداشت و در نتیجه تعداد 67 فروند از جنگنده‏های F-4E بدون این سیستم تحویل شدند.

جهت تعادل در وزن مسلسل و تعداد 639 تیر فشنگ که در محل زیر دماغه نصب شده بودند، یک مخزن سوخت به حجم 69 گالن در قسمت پشت بدنه تعبیه گردید، که بدین ترتیب میزان سوخت مخازن داخلی به 1993 گالن بالغ می‏گشت.

دو موتور پرقدرت توربوجت J79-GE-17 ساخت جنرال‏الکتریک، هرکدام در حالت استفاده از پس‏سوز، کششی معادل 17900 پوند را تولید می‏کردند. جهت زدودن وزن افزایش یافته در F-4E، مکانیزم تولید نیرو جهت جمع شدن دو قطعهء انتهایی بال که در F-4B به منظور اشغال کمتر فضا بر روی ناوهای هواپیمابر تعبیه شده بود، حذف گردید.

دومین سری تولیدی جنگنده‏های رفع نقص شدهء F-4E، اولین پروازش را به تاریخ 11 دسامبر 1967 به انجام رساند. پس از این بود که کشورهای هم‏پیمان ایالات متحده، نظیر اسرائیل، ایران، آلمان‏غربی، ژاپن، جمهوری کره، یونان و ترکیه اقدام به خرید گستردهء جنگنده‏های F-4E نمودند.

در جنگنده‏های تولید شدهء F-4E از سال 1972 به بعد، لبه‏های حمله (LES) و قسمتهایی از پوشش روی سیستم‏‎های هواپیما و همچنین قسمت انتهایی بدنه، دارای پوشش محافظت شده (armorplate) در برابر توپهای ضدهوایی شدند. F-4E جهت انجام ماموریتهای تاکتیکی گوناگون هوایی، اعم از هوا به هوا یا ضربتی ارتفاع پست، قابلیت داشت و بدین جهت از هزینه‏های عملیاتی کاسته می‎شد.


سیستم شناسایی و تشخیص اهداف Pave Tack
به سال 1973، جنگنده‏های F-4E به سامانهء جدید تشخیص هدف (target-identification) جهت شناسایی اهداف هوایی در فواصل بسیار دور یا باخبر شدن از وضعیت اهداف زمینی مجهز شدند. این سامانه که با کد AN/ASQ-153 شناخته می‎شد، ساخت کمپانی وستینگهاوس بود. هر سیستم به صورت پایه، به یک دوربین تلویزیونی با لنزهای پرقدرت جهت زوم اپتیکال مجهز بود تا به شناسایی دقیق اهداف، کمک نماید، که این سیستم شناسایی اهداف، Pave Tack نامیده می‎شد. سیستم Pave Tack قادر بود در شب یا روز و هرگونه شرائط آب و هوایی، اقدام به جستجو، شناسایی و نشانه‏گذاری اهداف زمینی نماید، سپس این اهداف نشانه‏گذاری شده را می‏شد به وسیلهء بمب‏ها و موشکهای هدایت لیزری، حساس به حرارت یا الکترواپیتکالی هدف قرار داد. اولین سری این سیستم به تعداد 156 عدد و به قیمت 81 میلیون دلار، به تاریخ می 1972 سفارش داده شد.


کامپیوتر دیجیتال هوا به هوا
یکی از سیستم‎‏های پیشرفتهء F-4E، سیستم کامپیوتر دیجیتال انجام دهندهء محاسبات مورد نیاز جهت شلیک موشکهای هوا به هوایی AIM-9 Sidewinder و AIM-7 Sparrow بود.



سیستم ناوبری دیجیتال
جنگنده‏های F-4E/G بر خلاف مدلهای پیشین که از سامانهء ناوبری اینرسیایی موسوم به LN-12 بهره می‏بردند، به سامانهء ناوبری دیجیتال ARN-101 مجهز شده بودند.




نقائص F-4E

1- مجهز نبودن به سیستم شناسایی کنندهء اهداف هوایی به وسیلهء اشعهء‌ مادون قرمز (IRST) که به دلیل افزایش نیافتن هزینه‏‎های تولید به توصیهء پنتاگون از این جنگنده حذف شده است.

2- مجهز نبودن به سیستم حساس به مادون قرمز، جهت شناسایی اهداف زمینی (FLIR)

3- عدم برخورداری از سیستم ارتباط داده‏ای یا Data Link که به دلیل گران‏قیمت بودن، به توصیهء پنتاگون حذف شده است.

4- مجهز نبودن به رادار ویژهء پرواز در ارتفاع پست (Terrain Following Radar)


عمر خدمتی: حداقل 4500 ساعت



F-4E در حدود 2.4 میلیون دلار نسبت به مدلهای پیشین گرانتر از آب در می‏آمد:

بدنه: 1.662.000 دلار

موتورها: 393000 دلار (با احتساب هزینهء نصب)

سیستم‏های الکترونیک: 299000 دلار

مسلسل: 8000 دلار

سیستم تسلیحات: 111000 دلار

تحقیق و توسعه: 22700 دلار



علیرغم اینکه نیروی هوایی ایالات متحده، برنامه‏ای طولانی‏مدت را جهت خدمت جنگنده‏های F-4E در نظر گرفته بود، با ورود به خدمت جنگنده‏های جدید F-15 ساخت مک‏دانل‏داگلاس، پس از سال 1975، به تدریج این جنگنده‏ها، جایگزین F-4E گشتند.



تسلیحات و ملزومات F-4E

* یک دستگاه مسلسل M61 Vulcan با 639 تیر فشنگ

* تا 8480 کیلوگرم در 9 جایگاه سخت جهت حمل مهمات و ملزوماتی نظیر:

انواع بمب‏های سقوط آزاد، بمب‏های خوشه‏ای، بمب‏های هدایت تلویزیونی و لیزری، غلافهای راکت‏انداز، موشکهای هوا به زمین، تسلیحات انهدام‏گر‌ باندهای برخاست هواپیما، موشکهای ضدکشتی، غلافهای هدفگیری، غلافهای شناسایی و تسلیحات هسته‏ای؛ همچنین می‏توان غلافهای ویژهء حمل بار را نیز جایگذاری نمود.

* تا چهار موشک هوا به هوای میان‏برد AIM-7E-2 Sparrow در جایگاههای زیر بدنه و تا 4 موشک هوا به هوای کوتاه‏برد AIM-9P Sidewinders در جایگاههای زیر بالها.

* تا شش موشک هوا به زمین هدایت شوندهء AGM-65A/B Maverick با برد 27 کیلومتر

* تانکهای خارجی حاوی سوخت به میزان 370 گالن آمریکایی (1420 لیتر) ویژهء دو جایگاه سخت بیرونی و تانک سوخت 600 گالنی (2345 لیتری) ویژهء جایگاه تعبیه شده در وسط بدنهء هواپیما.



فانتوم در نیروی هوایی اسرائیل
Kurnas 2000
نیروی هوایی اسرائیل، به سال 1965، درخواست خرید جنگنده‏های F-4 را به ایالات متحده ارائه داد، و این درخواست در زمانی ارجاع شد که فانتوم، پیشرفته‏‎ترین جنگندهء در حال خدمت جهان به شمار می‏آمد. اما ایالات متحده از فروش فانتوم به اسرائیل سرباز زد و به جای فانتوم، جنگنده‏های Skyhawk را به اسرائیل واگذار کرد. تا اینکه به تاریخ ژانویهء 1968، پس از رایزنی‏های فشردهء دیپلماتیک، ایالات متحده با فروش جنگنده‏های فانتوم به اسرائیل، موافقت نمود.

نیروی هوایی اسرائیل که تا آن زمان از جنگنده‏های یک نفره بهره می‏برد، مایل بود گونه‏ای یک نفره از فانتوم را که منحصرن برای این کشور ساخته شده باشد، به خدمت درآورد. اما این ایده به سرعت کنار گذاشته شد، زیرا آنها متوجه شدند خدمهء دوم باعث بهره‏برداری بسیار بهینه از قابلیتهای فانتوم می‏گردد. در نهایت تصمیم گرفته شد تا مدل دو نفره از فانتوم مدل E که در آن زمان در حال طراحی بود، خریداری شود. به ابتکار نیروی هوایی اسرائیل، یک مسلسل درونی در این مدل نصب گردید که در آن زمان، اولین فانتومی بود که به مسلسل مجهز گشته بود. به تاریخ 5 سپتامبر 1969، اولین دستهء چهار فروندی از جنگنده‏‎های فانتوم، که در اسرائیل به نام مستعار Kurnas (چکش سنگین وزن یا Sledgehammer) نامیده شده بودند، در خاک اسرائیل بر زمین نشستند.

Kurnas 2000

به سال 1980، اولین مرحله از بهینه‏سازی و ارتقاء فانتوم‏های نیروی هوایی اسرائیل آغاز گردید. به تاریخ 15 جولای 1987، اولین نمونهء بهبود یافته، به هوا برخاست. به جنگندهء جدید، نام Kurnas 2000 اطلاق شد و این هواپیما به تاریخ 9 آپریل 1989، رسمن وارد خدمت در نیروی هوایی اسرائیل گردید که عمده تفاوت آن با جنگنده‏های فانتوم، در سیستم‏های آویونیک بود. در ادامهء برنامهء بهینه‏سازی، جایگزینی یک رادار جدید در این هواپیما در نظرگرفته شد. کمپانی آمریکایی Norden، رادار APG-76 را به طور انحصاری و با شرائط مورد نظر اسرائیل، جهت این جنگنده تولید نمود. این رادار، در نوع خود، بهترین به شمار می‏رفت و از تکنولوژی‏های بسیار پیشرفته‏ای بهره می‏برد که قابلیتهای این رادار در آن زمان، تنها در هواپیمای تحت طراحی آتی نیروی دریایی ایالات متحده موسوم به A-12 Avenger II جهت انجام ماموریتهای ضربتی قرار داشت که این پروژه A-12 جهت نیروی دریایی ایالات متحده، عاقبت لغو گردید.

صنایع هواپیماسازی اسرائیل و کمپانی آمریکایی مک‏‎دانل‏داگلاس، هردو برآن شدند تا موتورهای قدیمی J79 با موتورهای جدید PW1120 ساخت پرات اند ویتنی جایگزین شوند. صنایع هواپیماسازی اسرائیل، به طور آزمایشی، موتورهای جدید را بر روی یک فروند فانتوم نصب کرده بود و قابلیتهای موتور جدید در پرواز با سرعت کروز و برد عملیاتی افزایش یافته به علت کمتر بودن مصرف سوخت، بسیار درخشان اعلام شده بود.



فانتوم در نیروی هوایی شاهنشاهی ایران

ش ا ه فقید ایران برنامه‏های گسترده‏ای جهت اقتدار و تسلط کامل ایران بر منطقهء خلیج فارس در سر داشت. بدین جهت، طول وقت ایران، سفارش 204 فروند جنگندهء F-4E را با شرط عدم تقلیل مشخصات رزمی به کمپانی مک‏دانل‏داگلاس ارائه کرد.

تا زمان انقلاب مذهبی سال 1979، تعداد 177 فروند از این جنگنده‏ها، تحویل نیروی هوایی شاهنشاهی ایران گشته بودند. دولت اسلامی و جدید ایران، به فوریت، چهره‏ای ضدغربی اتخاذ کرد و در نتیجه، ایالات متحده به تاریخ 28 فوریهء 1979، ممنوعیت فروش هرگونه تسلیحات نظامی به ایران را به تصویت رساند. 31 فروند از جنگنده‏های F-4E نیروی هوایی ایران، هیچگاه تحویل نشدند. ممنوعیت فروش تسلیحات و قطعات یدکی نظامی، باعث بروز مشکلات جدی در زمینهء تعمیر و نگهداری این هواپیماها گردید به نحوی که هنگام حملهء‌ رژیم بعث عراق به ایران به تاریخ 22 سپتامبر 1980، تنها 40 درصد از ناوگان فانتومهای ایران عملیاتی بودند. تنها در طول 9 ماه اول جنگ، تعداد 60 فروند فانتوم ایرانی از بین رفتند و بسیاری نیز به دلیل برداشت قطعه (cannibalization)، از رده خارج شدند. بر خلاف سال 1979 که بیش از 200 فانتوم در نیروی هوایی ایران عملیاتی بودند، امروزه تعداد فانتومهای در خدمت باقی مانده در نیروی هوایی اسلامی ایران، نامعلوم هستند که تنها در پایگاههای شاهرخی همدان، بوشهر، بندرعباس و چابهار در خدمت قرار دارند و تعداد آنها، فراتر از 30 فروند تخمین زده نمی‏‎شود.

فانتوم‏‎های ایران، مشمول بهینه‏سازی‏های بومی قرار گرفته‏اند تا بتوانند کمبود قطعات و تحریم‎‏ها را پشت سر بگذارند. هرچند که مخفی‏کاری شدید از طرف حکومت اسلامی در مورد توانایی‏های نظامی اعمال می‎‏شود، اما برخی از تصاویر و گزارشات، حاکی از ساخت برخی تسلیحات هوا به زمین هدایت شونده در داخل ایران است.

در این تصویر، یک فروند جنگندهء F-4E نیروی هوایی اسلامی ایران، در حال شلیک یک موشک ناشناختهء هوا به زمین هدایت لیزری می‏باشد. (به غلاف Pave Tack در زیر بدنه، توجه فرمائید) تسلیحات لیزری، دقت بسیار بالایی در حمله به اهداف زمینی دارند و به ویژه موشکهای هدایت لیزری را بر خلاف بمب می‏توان از فواصل دور نیز به سمت اهداف شلیک نمود، تا خطرپذیری حمله کمتر شود.

یکی از این بهینه‏‎سازی‏های بومی، بر روی توان فرستندهء رادار APQ-120 اعمال شده است تا برد شناسایی و رهگیری این رادار، افزایش یابد.

جنگ 8 ساله با عراق و همچنین تحریم فروش تسلیحات به حکومت اسلامی ایران، مانع از تجدیدسازمان این نیروی با ساز و برگ غربی شده است و به نظر می‏رسد نیروی هوایی اسلامی ایران، مشغول جایگزینی فانتوم‏ها با جنگنده‏های ضربتی سوخوی24 می‏باشد. در ادامه، به مقایسهء اندکی بین دو جنگندهء Su-24MK (نوع صادراتی سوخوی24) و F-4E خواهیم پرداخت.