تکلیف مصباح چه شد؟

ساعت ۱۰ و ۵۲ دقیقه صبح پنجم آبان ماه سال 84 «سیناى _ ایرانى» وارد فضا شد. با ورود سینا در فضا، ایران چهل و سومین کشور صاحب ماهواره در جهان گردید. ماهواره «سینا - ۱» (ZS4)، نخستین ماهواره ایرانى که با مشارکت شرکت‌هاى روسى ساخته شده، ماهواره‌اى مطالعاتى - تحقیقاتى بود که در بررسى منابع زیرزمینى و عواقب ناشى از حوادث غیرمترقبه به کار مى‌رود.

پروژه ساخت ماهواره «سینا - ۱» طى قراردادى با مؤسسه هواپیمایى روسیه، با همکارى شرکت‌هاى روسى «پالیوت» و «آپتک» و مشارکت کارشناسانى از شرکت صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، وزارت علوم، تحقیقات و فناورى و مؤسسه مهندسى نقشه بردارى انجام شد.

ایران از سال ۱۳۵۶ به دنبال پرتاب ماهواره به فضا بود. گفته مى‌شود حتى برخى از کارکنانى که دو دهه قبل دوره‌هاى تخصصى را براى ماهواره ایرانى گذرانده بودند، بازنشسته شده‌اند. این طرح پس از انقلاب، تا سال ۶۵ متوقف ماند، تا اینکه در این سال ایران با وجود تحریم‌هاى اقتصادى، موفق شد سه مدار را براى سه ماهواره خود رزرو کند.

بعد از سینا، نوبت به ماهواره معروف مصباح رسید. مصباح اولین ماهواره ایران است که قرار بود پس از سینا با نصب بر روى یک ماهواره با یک موشک روسى «Kosmos-3M» از پایگاه فضایى «Plesetsk» در نزدیکى مسکو به مدارى در هزار کیلومترى سطح زمین پرتاب شود. اما چه بلایی بر سر مصباح آمد؟!

سابقه‌ی پروژه‌ی ماهواره‌ی مصباح در کشور به سال 70 و 71 باز می‌گردد که مطالعاتی در مورد ماهواره‌های کوچک در مرکز تحقیقات مخابرات صورت گرفت و به دنبال آن با تهیه و ارائه‌ی پیشنهاد ساخت ماهواره‌ی کوچک‌، به رییس جمهور وقت، در سال 73 مطالعات جامع آغاز شده و موافقتنامه برای ساخت ماهواره‌ی مصباح میان وزارت علوم و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال 76 به امضاء رسید و پس از آن ساخت نمونه‌ی آزمایشگاهی آغاز شد.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در یک حرکت مشترک و با هدف ایجاد فناوری ماهواره و نیروی انسانی متخصص در زمینه این فناوری در کشور، طرح ماهواره "مصباح" را به اجرا درآورد که براساس موافقت‌‏نامه این دو وزارت‌‏خانه، مرکز تحقیقات مخابرات ایران و سازمان پژوهش‌‏های علمی و صنعتی ایران، مسؤول اجرای مشترک طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره "مصباح" در مدار ارتفاع پایین (LEO) جهت تحقق اهداف فوق شدند.

مرحله ساخت نمونه آزمایشگاهی ماهواره در خرداد ماه سال 1380 به پایان رسید و اقدامات برای انجام مراحل بعدی شامل ساخت نمونه مهندسی و نمونه فضایی آغاز شد.

هدف از اجرای این طرح، آموزش نیروی انسانی و کسب توانایی متخصصان و پژوهشگران کشور و نیز طراحی، ساخت و بهره‌‏برداری کاربردی از اولین ماهواره کم‌‏ارتفاع ایرانی بود.

                                      

ایجاد زیرساخت‌‏های طراحی، مجتمع آزمایشگاهی و مراکز اسناد در زمینه فناوری ساخت ماهواره، طراحی و ساخت نمونه آزمایشگاهی ماهواره مصباح، ساخت مدل مهندسی و فضایی آن، پرتاب و عملیاتی‌‏کردن ماهواره در مدارها ارتفاع پایین، ایجاد شبکه انتقال داده برای کاربرد در نقاط دور به روش ذخیره و ارسال اطلاعات، ارتقای دانش فناوری فضایی و اجرای فعالیت‌‏های علمی،‌‏ تحقیقاتی و آموزشی با ماهواره‌‏های کوچک از اهداف دیگر این طرح محسوب می‌‏شد.

با توجه به ماموریت مصباح که یک ماهواره‌ی مخابراتى است و در مدار ارتفاع پایین(900 تا هزار کیلومتری از سطح زمین) به دور زمین مى‌چرخد، باید گفت که پرتاب آن تأثیرى در کیفیت و ساختار مخابراتى کشور نداشته و تنها براى انتقال دیتا میان ایستگاههاى زمینى به صورت ذخیره و ارسال غیر همزمان مانند پیامهاى کوتاه و فکس، اطلاعات مربوط به شبکه‌هاى آب و برق و گاز، قرائت از راه دور کنتور، دریافت و ارسال اطلاعات ایستگاه‌هاى مختلف مانند هواشناسى و زلزله شناسى و همچنین دریافت اطلاعات مربوط به اموال و اجناس در هنگام نقل و انتقال کاربرد خواهد داشت.  مصباح در کلاس میکرو با وزنی کمتر از 100 کیلوگرم طراحی شد.

هزینه اجرای پروژه مصباح1، بیش از یکصد میلیارد ریال برآورد شده بود. 95 درصد طراحی نمونه زمینی این ماهواره توسط دانش داخلی انجام و مورد تأیید متخصصان خارجی قرار گرفت و برای ساخت نمونه فضایی از تجربه شرکت ایتالیایی کارلو گاوازی اسپیس ( CGS ) استفاده شد. در ساخت مدل فضایی این ماهواره با توافق شرکت ایتالیایی CGS تصمیم گرفته شد سازه ماهواره که نیاز به فناوری پیشرفته‌‏ای دارد با شرط رعایت استاندارد در داخل ساخته شده و با عنوان سازه اصلی ماهواره در فضا قرار گیرد.

کارخانه "پنها" نقش اصلی را در ساخت تجهیزات این ماهواره و شرکت مشاور ایتالیایی CGS هدایت و انتقال فناوری ماهواره را به متخصصان ایرانی برعهده داشت. انتظار می‌‏رفت پروژه مصباح1، الگویی برای اجرای پروژه مصباح 2 و 3 و سایر ماهواره‌‏های دیگر باشد.

سومین روز از دهه فجر سال ۸۲ دکتر معتمدى تاریخى در حدود خرداد ۸۴ را به عنوان تاریخ پرتاب مصباح به فضا اعلام کرد اما درست هشت ماه بعد و در نیمه اول مهر ۸۳ حسن شفتى در جلسه مطبوعاتى‌اى براى تشریح اهداف، وظایف و برنامه‌هاى سازمان فضایى ایران با اعلام اینکه مصباح هزینه‌اى در حدود ۱۰میلیون دلار خواهد داشت اظهار امیدوارى کرد این ماهواره سال آینده پرتاب شود!

شش روز بعد «مهندس انتظارى» (مجرى طرح ماهواره مصباح و مدیر دفتر فناورى اطلاعات سازمان پژوهش‌هاى علمى و صنعتى ایران) در مورد آخرین وضعیت ماهواره مصباح گفت: طراحى نهایى پروژه به اتمام رسیده و وارد مرحله ساخت مدل فضایى شده‌ایم. وى تصریح کرده بود ماهواره مصباح براساس زمانبندى انجام شده بهار سال ۸۴ آماده  بهره‌بردارى مى‌شود. البته مهندس انتظارى همانجا هم براى احتیاط گفته بود اگر مسأله غیرقابل پیش‌بینى در مراحل کار ایجاد نشود در بهار سال۸۴ ، طرح با به اتمام رسیدن آزمایشات براى پرتاب آماده مى‌شود. منتهى مصباح باید براى پایین آوردن هزینه‌ها همراه با ماهواره  بزرگ دیگرى به فضا پرتاب شود که مقدارى از زمانبندى کار به زمان پرتاب ماهواره مذکور بستگى داشته و به نظر مى‌رسد این کار حدود تابستان ۸۴ انجام شود. در نیمه اول آذر ۸۳ دکتر محمد حکاک (رئیس پژوهشکده انتقال مرکز تحقیقات مخابرات ایران) خبر داد: ماهواره مصباح به خاطر کاهش هزینه‌ها به صورت مشترک و قبل از پاییز سال۸۴ به فضا پرتاب خواهد شد.

در نخستین روز تیرماه سال 84 مهندس انتظارى (مجرى طرح) در گفت وگویى اعلام کرد: «پیش بینى مى شود ماهواره  مصباح اواخر تابستان یا اوایل پاییز سال جارى همراه با یک موشک روسى به فضا پرتاب شود.»

اما در پی تاخیری دیگر، انتظاری پر مصاحبات خویش گفت: زمان پرتاب مصباح به صورت قطعی هیچ‌وقت اعلام نشده است و در مراسم پرده‌برداری نیز مهر سال‌جاری را زمان آمادگی پرتاب این ماهواره به فضا اعلام کردیم و آمادگی برای پرتاب با زمان صورت گرفتن پرتاب متفاوت است و هم‌اکنون نیز طبق وعده‌ها این ماهواره آماده پرتاب است.

خبر بعدی این بود که برای پرتاب ماهواره مصباح منتظر اعلام زمان از سوی پرتاب کننده هستیم که طی آخرین اعلام این پرتاب در 6 ماهه اول سال 2006 (اواخر 84 و اوایل 85) انجام خواهد شد.

برخی مسوولان این پروژه اعلام کردند که تاخیر در پرتاب مصباح به ایران مرتبط نیست و به دلیل سوار شدن مصباح روی ماهواره‌ای دیگر در روسیه باید منتظر اعلام آمادگی روسیه باشیم. این در حالی است که برخی از کارشناسان از این تاخیر با عنوان یک تهدید یاد می‌کنند. چرا که به گفته این کارشناسان فرصت‌های ما جهت دریافت فضای مورد نیاز جهت ارسال ماهواره ها رو به اتمام است.

مصباح ، ماهواره اختصاصی ایران  که قرار بود با موافقت روسیه در سال84 به فضا برود، هنوز زمین‌گیر است. د‌ر حالی که پیش‌بینی می‌شد دسترسی به تکنولوژی ماهواره برای ایران ساده‌تر از دستیابی به تکنولوژی‌های انحصاری دیگر نباشد، گویا برخی از اتفاقات و مناسبات مانع از پرتاب ماهواره کوچک مخابراتی ایران به فضاست.

تاکنون نیز هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی شفافی از سوی مسؤولان این پروژه به‌منظور پاسخ‌دهی به پرسش‌ها و ابهامات موجود صورت نگرفته و کسی نمی‌داند چه بر سر این ماهواره آمده است.

علی‌رغم صرف هزینه‌ای بالغ بر یازده میلیارد تومان برای ساخت این ماهواره، مسؤولان مربوطه موضوع را رها کرده و به فراموشی سپرده‌اند و معلوم نیست چه کسی پاسخ‌گوی هزینه‌های هنگفت صرف شده برای ساخت ماهواره و نیز اختصاص مدار به ایران در فضاست و نتیجه تلاش‌های متخصصان داخلی چه می‌شود؟

سکوت و بی‌تفاوتی مقامات مسؤول در این زمینه با سروصدا و تبلیغاتی که پیش از این و در سال‌های گذشته درباره آن انجام می‌شد، بسیار عجیب و قابل پرسش است. بسیاری روزهایی را به‌خاطر می‌آورند که رسانه‌ها مرتب در مورد مزایای داشتن یک ماهواره مستقل در فضا و دانش بالای متخصصان در دستیابی به فناوری فضایی سخن می‌گفتند و مسؤولان نیز به‌طور مرتب مصاحبه می‌کردند و زمان‌بندی پروژه را اعلام می‌کردند.
حال ولی دیگر کسی به سراغ رسانه‌ها نمی‌آید و مقامات مسؤول حتی در برابر انتقادهای رسانه‌ای در این باره نیز سکوت پیشه می‌کنند. به هر حال شکی نیست که پاسخ‌گویی در مورد وضعیت پروژه‌ها یک امر ضروری به‌شمار می‌رود و هیچ بخش دولتی را نمی‌توان از پاسخ‌گویی در برابر رسانه‌ها مستثنی کرد، لذا انتظار می‌رود مسؤولان وزارت ارتباطات در زمینه وادار کردن مسؤولان پروژه به پاسخ‌گویی در این زمینه اقدام کنند.

منبع:آویا