فانتوم در ایران(بخش سوم)

دوستان خوب و همیشگی وبلاگ مجله هوایی ۲۷ شهریور سال ۱۳۴۷ سالروز ورود اولین اف ۴(فانتوم)به ایران عزیز بود یعنی حدود چهل سال پیش.به همین مناسبت مقاله ای برای شما آماده گردیده که منبع آن سایت انجمن هوافضا (دوست خوبمان jsf) می باشد.در مقاله ذیل به نکاتی اشاره گردیده که اگرچه در بعضی خطوط  نقد های دور از انصاف روا داشته شده است ولیکن در برگیرنده رویدادهایی است که بر نیروی هوایی ما صورت پذیرفته .با این اوصاف این مقاله می تواند تاریخچه ورود و خدمت این جنگنده در کشور عزیزمان ایران را برای شما بزرگواران روشن سازد.مقاله فوق بدلیل حجم بالا در چند بخش به شما تقدیم می گردد.در پایان لازم به ذکر است این وبلاگ در مورد صحت مسائل عنوان شده در مقاله فوق هیچ گونه مسئولیتی نداشته و پاسخگو نخواهد بود. 

 نکته:بدلیل رعایت مسائلی که این وبلاگ خود را پایبند آن میداند آن دسته از اطلاعات و آمار و ارقامی که در این مقاله ذکر شده در بخش هایی که لازم بوده دستخوش خود سانسوری گردیده است.  

 F-4E Phantom II
در بعد هوایی:
رادار AN/APQ-120 ویژه فانتوم ئی طراحی شد به طوری که علاوه بر قابلیتهای درگیری با اهداف هوایی توانایی بررسی و آنالیز وضعیت اهداف زمینی را داشت.هنگام امضای نخستین قرار داد خرید فانتوم ئی در سال 1348 سفارش صدها فروند موشک AIM-7E-3 اسپارو بسته شد این موشک رادار سلاح اصلی فانتوم در درگیری های فامد یا برد متوسط بود.
سلاح بعدی در بعد هوایی موشک گرمایاب AIM-9P سایدویندر میباشد. این موشکهای چابک و سریع برای درگیری های برد نزدیک و یا در میدان دید بهترین سلاح فانتوم هستند.
و در نهایت توپ 20 میلیمتر M-61A-1 ولکان در زیر دماغهء فانتوم ئی بهترین سلاح در نبردهای داگ فایت این فانتومها بود.

در بعد زمینی و دریایی:
کمتر از نیمی از فانتوم ئی های ما توانایی حمل و شلیک موشکهای هدایت الکترواپتیکالی و لیزری AGM-65A و AGM-65B را داشتند(ایران تا سال 1357 2850 فروند موشک AGM-65A تحویل گرفته بود و سفارش خرید 300 فروند دیگر از این موشک به همراه 400 فروند AGM-65B دیگر در سال 1357 بسته شده بود که با وقوع انقلاب لغو شد)
فانتومهای ایرانی توانایی حمل انواع بمبهای سقوط آزاد از جمله M-117 و Mk-81/2/3/4 و بمبهای انگلیسی BL-755 CBU همچنین توانایی حمل راکت اندازهای LAU-61 به همراه راکت های 2.75 اینچی CBU-71 را داشتند.
همچنین با نصب کیتهای Mk.15 Snake Eye بر روی بمبهای سقوط آزاد Mk-82 بمبهای تاخیری Mk-82SE حاصل میشد.


پادکارهای الکترونیکی فانتومهای ایرانی شامل سه نوع پادکار بود:
1-AN/ALQ-87
2-AN/ALQ-101
3-AN/ALQ-131
این اخلالگر ها ی راداری بوسیلهء پاررازیتهای قوی و موثر خود بر روی رادار جنگنده های دشمن فانتوم هایمان را از گزند موشکهای دشمن دور میکرد.
همیشه دم سفیدهای ایرانی حین انجام ماموریت به یکی از این سه پادکار مجهز بودند علاوه بر داشتن گلوله های باریکه برای انحراف موشکهای راداری دشمن. 

ماموریتهای جنگی مهم: 

نبرد ظفار:با توجه به قدرت برتر نظامی ایران در خاورمیانه کشور عمان به علت نداشتند نیروی هوایی قوی و ارتشی نوین توانایی ایستادگی در برابر شورشیان ظفار که قصد برکناری حکومت سلطان قابوس را داشتند نداشت.
لذا با درخواست سلطان قابوس از شاه فقید ایران مبنی بر فرستادن نیروی های نظامی به این کشور در روز 20 آبان 1351 نخستین گروه سربازان ایرانی شامل 340 نفر از نیروی زمینی ایران وارد عمان شدند.در همان سال 32 فروند هلیکوپتر آگوستا بل 206 و آگوستا بل 205 هوانیروز شاهنشاهی به عمان ارسال شدند.تا دیماه سال 1352 نیروهای ایرانی در عمان به 5600 نفر رسید که از این میان 2400 نفر از تکاوران دریایی بودند.تا سال 1356 14682 نیروی ایرانی شامل 488 پرسنل نیروی هوایی ایران در عمان مستقر شدند.
نیروی هوایی ایران نقش مهمی در نبرد ظفار داشت C-130 های ایرانی وظیفهء ارسال مهمات و انتقال نیروهای ایرانی را بر عهده داشتند RF-4E های ایرانی در عمان علاوه بر شناسایی وضعیت شورشیان ظفار در خاک یمن جنوبی نیز ماموریتهای شناسایی بر عهده داشتند F-4D/E های ایرانی وظیفهء بمباران مواضع شورشیان را بر عهده داشتند.
در یک ماموریت شناسایی بر فراز یمن در روز 24 نوامبر سال 1976 یک فروند RF-4C نیروی هوایی یا به عبارتی دیگر RF-4E-61-MC نیروی هوایی به خلبانی شهید داریوش جلالی و ریو شهید یعقوب آصفی حین ماموریت مورد اصابت موشکهای سام 7 نیروهای یمنی قرار میگیرند 5 فروند سام 7 به سوی فانتوم آنها شلیک میشود نهایت تصمیم به خروج اضطراری میگیرند خلبان هر دو اسیر میشوند یعقوب آصفی در طول مدت اسارت خود به شهادت میرسد اما شهید داریوش جلالی با روی کار آمدن رژیم انقلابی ایران از سوی نیروهای یمن جنوبی تحویل رژیم میشود و در نهایت در کودتای نوژه دستگیر شده و به شهادت میرسد.
در دیماه سال 1356 نیروی هوایی 4 فروند F-4D خود را به پایگاه بیر الفلج نیروی هوایی عمان در نزدیکی شهر مسقط ارسال میکند به دنبال آن دو فروند C-130E نیروی هوایی ایران در این پایگاه مستقر میشوند.چند روز بعد چهار فروند فانتوم دی دیگر به همراه دو فروند سی 130 دیگر در آکادمی پرواز سلطان قابوس مستقر میشوند.بین 6 تا 10 فروند F-4D/E همیشه در عمان مستقر بودند و از این میان همیشه 4 الی 5 فروند از فانتومها آلرت بودند فانتومهای آلرت مجهز به بمبهای سقوط آزاد Mk-82 دو فروند موشک AIM-7E-2 اسپارو و توپ 20 میلیمتری(در فانتوم دی توپ SUU-23/A ) مجهز بودند.
فانتومهای ایرانی در عمان کبراهای صحرایی نامیده میشدند به سبب رنگ آمیزی و استتارشان. فانتومهای آلرت ایرانی و خلبانانش تنها 15 دقیقه به محض آماده باش اعلام کردن آمادهء نبرد میشدند و این فانتومها همیشه 12 فروند شرایک مستر نیروی هوایی عمان را پشتیبانی میکردند. 

پس از انقلاب: 

نبرد در کردستان:با اعلام رهبران حزب دموکرات کردستان ایران در تظاهرات ضد حکومتی(اعتراض به تغییر قانون اساسی) سال 1358 در ورزشگاه امجدیه تهران مبنی بر اینکه تا آخرین لحظه از حکومت شاهنشاهی ایران حمایت میکنیم و تا پای جان میجنگیم به تدریج کنترل شهرهای مهاباد و سنندج و... در اختیار نیروهای ضد حکومتی کرد قرار گرفت.
بنا بر فرمان جهاد آیت الله خمینی مبنی بر اینکه سپاهیان اسلام اجازه تهاجم و قتل عام مخالفان حکومت اسلامی در کردستان را دارند نیروی زمینی ارتش با ارسال ادوات زرهی و سربازان خود به کردستان و از سوی دیگر هوانیروز و نیروی هوایی نیز با اعزام پرنده های خود به کشتار عظیمی دست زدند.
فانتومهای نیروی هوایی نیز در این عملیات شرکت داشتند به خصوص فانتومهای اسکادران 31 و 32 شکاری پایگاه سوم شکاری شاهرخی همدان. 

وقوع جنگ ایران و عراق:

در روز 31 شهریور ماه 1359 جنگنده های عراقی با تهاجم خود به پایگاههای شکاری ایران قصد زمینگیر کردن نیروی هوایی ایران داشتند اما با توجه به نداشتن اطلاعات دقیق و جنگ افزاری مناسب تنها توانست تعدادی اندکی از هواپیماهای ما را ساقط کند و تنها به باندهای پروازی آسیب بزند.
در نخستین روز جنگ سه فروند MiG-23BN با راکت و بمب به فرودگاه مهرآباد حملهء مختصری داشتند در این حمله تنها توانستند به یک F-4E که در رمپ صها قرار داشت و به تازگی چکهای دوره ای خود را گذرانده بود آسیب زدند و یک راکت به کابین خلبان آن بر خورد کرده و آن را دو نیم کرد(لاشهء این هواپیما در قبرستان فانتوم پایگاه یکم شکاری قراردارد).
بنا بر آماده باش نیروی هوایی خلبانان و تکنسینهای اسکادرانهای 31 و 32 شکاری و 61 خود و فانتومهای خود را برای انجام نخستین عملیات نیروی هوایی بر علیه عراق آماده کردند.
دو ساعت بعد از نخستین حملهء عراق خلبانان اسکادرانهای فوق الذکر به اهداف زیر حمله کردند.
اهداف مورد نظر پایگاه الرشید در جنوب بغداد بود که مرکز آموزش نیروی هوایی عراق در این پایگاه قرارداشت سه اسکادران MiG-21MF و MiG-23BN و MiG-23MS در این پایگاه قرارداشت پایگاه دوم که موشد حمله قرار گرفت پایگاه الشعیبه در نزدیکی بصره بود.
نخست چهار فروند F-4E از اسکادران 31 شکاری مجهز به 6 بمب Mk.82 و دو موشک AIM-7E-2 به همراه دو موشک AIM-9P سایدویندر و یک اخلالگر الکترونیکی برای بمباران پایگاه الرشید با پرواز در ارتفاع پایین و با سرعت بالا عازم این پایگاه شدند.
دقایقی بعد از این حمله یک فرمیشن چهار فروندی فانتوم ئی از پایگاه ششم شکاری برای هدف قراردادن پایگاه الشعیبه با بمبهای Mk.83 عازم این پایگاه شدند.لیدر دسته خلبان سپید موی آذر هواپیمای شماره سه به خلبانی شهید علیرضا یاسینی و هواپیمای شماره سه به خلبانی کاپیتان مسعود اقدام و هواپیمای شماره چهار به خلبانی شهید بیژن فعلی زاده.با پرواز از فراز بندر دیلم و شهر قروه و رسیدن به شط العرب به فضای هوایی عراق وارد شده و پایگاه شعیبه را مورد هدف قراردادند.

حملهء 140 فروندی
دومین روز جنگ عراق شاهد بزرگترین حملهء هوایی به خاک خود بود 140 فروند جنگنده بمب افکن مهمترین پایگاههای نیروی هوایی عراق و مناطق حساس نظامی را بمباران کردند 120 فروند F-4E و 20 فروند F-5E بوسیلهء بمبهای سقوط آزاد Mk.82/3/4GP و بمبهای BL.755 CBU موشکهای هوا به زمین هدایت تلویزیونی AGM-65A نیروی هوایی عراق را زمینگیر کردند.فانتومهای شرکت کننده در این عملیات مجهز به موشکهای اسپارو و سایدویندر بودند.
اسکادرانهای شرکت کننده در این عملیات اسکادران 11 شکاری مهرآباد اسکادرانهای 31 و 32 شکاری همدان و اسکادران 61 و 62 بوشهر بودند.
در روز عملیات سرهنگ دادپی که در آن زمان فرمانده پایگاه ششم شکاری بودند در روز عملیات پیش از حمله در اتاق بریفینگ به خلبانان پایگاه چنین گفت:
امروز 140 فروند هواپیمای جنگنده نیروی هوایی در پاسخ حملهء عراق به ایران به این کشور حمله میکنند و سهم پایگاه ما از این عملیات 40 فروند F-4E میباشد.
در این عملیات چندین فروند Boeing 707-3J9C و Boeing 747-131F وظیفهء سوخترسانی به هواپیماهای شکاری را بر عهده داشتند همچنین رهگیرهای F-14A وظیفهء اسکورت و مراقبت از این پرنده ها را بر عهده داشتند.
در نخستین مرحلهء حمله به پایگاههای الرشید و الدجیل در نزدیکی بغداد و پایگاه الحریه در نزدیکی کرکوک موصل و پایگاه الشعیبه و تلیل و پایگاه البکر شمال بغداد و شهر کوت به همراه پالایشگاه الوصلیه و دو انبار مهم نظامی مورد هدف قرارگرفتند.
فانتومهای ایرانی حین حمله با فورمیشنهای 4 فروندی تقسیم میشدند و همواره یک فروند فانتوم شناسایی پشت هر دسته پرواز میکرد تا نتایج پس از حمله را ثبت کند.
8 فروند F-4E از اسکادران 11 شکاری مجهز به 6 بمب Mk.82 چهار بمب BL.755 و دو موشک اسپارو به همراه سه تانک سوخت خارجی در این عملیات شرکت داشتند(پیش از عملیات به اشتباه یکی از فانتوم ها که حامل راکت بود یکی از راکتهای آن روی باند 29 چپ فرودگاه مهرآباد پرت شده و موجب انفجار میشود)
همچنین یک فروند RF-4E اسکادران 11 شناسایی تاکتیکی نیز در این عملیات شرکت میکند.
این عملیات با موفقیت همراه بود و نیروی هوایی عراق را برای مدتها فلج کرد.
در این روز سه فروند F-4E از دست رفت دو فروند در عراق مورد اصابت موشک قرار گرفتند و یک فروند حین تیک آف از پایگاه شاهرخی ساقط شد و خلبانانش به شهادت رسیدند(خدابخش عشقی پور و عباس اسلامی نیا)
همچنین در این روز 10 فروند F-4E پایگاه سوم شکاری به علت تمام شدن سوخت مجبور به فرود اضطراری در خارج از پایگاههای خود شدند همچنین چندین فروند از فانتومهای پایگاه یکم و ششم شکاری به این مشکل دچار شده و در پایگاه شاهرخی فرود اضطراری داشتند.

فانتومهای ایران در جنگ ایران عراق نقش بسیار مهمی داشتند بمباران پایگاه های حیاتی مهم شرکت در جنگ نفت از طریق شکار کشتیهای نفتکش درگیری با هواپیماهای جنگنده و..... از وظایف این پرنده ها به شمار میشرفت.
عملیات مروارید ولفجر هشت حمله به راکتور تموز و.... از عملیاتهای مهم این پرنده در نیروی هوایی ایران به شمار می رفت.مجموعا طبق اخبار تایید شده ؟ فروند F-4E از سال 1357 تا سال 1367 ساقط شدند که از این میان ؟سانحه که منجر به نابودی فانتومها شده تایید گردیده.
همچنین از سال 1359 الی 1367 ؟ سانحه منجر به نابودی F-4D رخ داده که از این میان ؟ سانحه تایید شده و صحت بقیه حوادث هنوز مشخص نیست.
همچنین از سال 1359 الی 1367 تعداد RF-4E های ساقط شده ؟ فروند میباشد که از این میان ؟ فروند ثابت شده است.
بنابر این ؟ سانحه منجر به نابودی فانتومها از سال 1357 الی 1367 رخ داده که از این میان ؟ سانحه تایید شده است.

 

سوانح پس از جنگ:تعداد سوانح منجر به نابودی فانتوم ها پس از سال 1367 دقیقا مشخص نیست.
اما تنها موارد زیر تایید گردیده اند:
دیماه 1371:یک فروند F-4E به علت نقص فنی در موتور دچار سانحه شده و خلبانان آن کشته میشوند این جنگنده متعلق به اسکادران 91 شکاری بود.

بهمن ماه 1373:یک فروند F-4E با شماره سریال 6618-3 هنگام پرواز آموزشی به علت نقص فنی در موتور درون آبهای خلیج فارس سقوط میکند و خلبان و دانشجو کشته میشوند.

7 اردیبهشت ماه 1379:در این سانحه هر دو خلبان کشته شده علت سانحه مشخص نشد محل سانحه شرق دهدشت اعلام شد.

6 خرداد ماه 1381:یک فروند F-4E ساعت 9:30 صبح روز دوشنبه در رودخانه شور اول در فاصلهء 20 کیلومتری بندعباس به میناب سقوط کرد خلبانان اجکت کردند ولی هواپیما به سرعت به درون روخانه رفت و منفجر شد.علت این سانحه هیچگاه اعلام نشد.

آبان ماه 1382:یک فروند F-4E متعلق به اسکادران 31 شکاری حوالی شهر ایجرود از توابع استان زنجان (حدود 60 کیلومتری جنوب غربی زنجان) دچار سانحه شد و هر دو خلبان آن کشته شدند علت این سانحه هیچگاه اعلام نشد.

مردادماه 1387:یک فروند F-4E متعلق به اسکادران 91 شکاری به علت نقص فنی دچار سانحه شد و خلبانان آن کشته شدند خبر این سانحه در هیچ خبرگذاری درج نگردید.

سوانح پس از جنگ RF-4E:
سال 1381:یک فروند فانتوم شناسایی به علت نقص فنی سقوط کرد این هواپیما با شماره سریال 6511-2 متعلق به اسکادران 31 شناسایی همدان بود و در سال 1379 اورهال شده بود و تنها فانتوم نهاجا با استتار آبی رنگ بود.

سوانح F-4D پس از جنگ:
هرگز آمار دقیقی از سوانح این مدل فانتومها پس از جنگ وجود ندارد اما تنها مورد ذکر شده در خبرگذاریها:
5 آذر 1386:در ظهر این روز در حین انجام مانور بسیج در دریای عمان یک فروند F-4D اسکادران 101 شکاری حین پرواز در ارتفاع بسیار پایین به علت نقص فنی به سطح دریا برخورد کرد و متلاشی شد خلبانان آن کشته شدند.شکارهای فانتومهای ایرانی:84 شکار از سوی فانتومهای ایرانی ثبت شده که 67 مورد آن تایید گردیده.
تعداد شکار هر یک از پرنده های عراقی به شرح زیر:
Mirage F.1EQ-6=1
Tu-22B=1
MiG-23BN=21
MiG-23MS=6
MiG-23MF=2
MiG-21MF=16
Su-22M3K=6
Su-22M4K=2
Su-20=4
Super Etandard=1
Mirage 5SDA=1
An-26TV=3
SA.321GV=1
Mil Mi-25=1
Bell-214ST=1

از این میان 7 شکار متعلق به پایگاه یکم شکاری
38 شکار متلق به پایگاه سوم شکاری
15 شکار متعلق به پایگاه ششم شکاری
4 شکار متعلق به پایگاه هفتم شکاری
2 شکار متعلق به پایگاه نهم شکاری
و یک شکار متعلق به یکی از فانتومهای مستقر در پایگاه دزفول


تصویری از فانتوم 6611-3 که در عملیات مروارید بوسیلهء موشکهای AGM-65A خود چندین ناوچهء اوزا 1 و اوزا 2 را در عملیات مروارید ساقط کرد این فانتوم ابتدا در اسکادران 61 بود و سپس در روزهای پایانی جنگ به اسکادران 31 منتقل شد.


تصویر فانتوم دی نیروی هوایی با شماره سریال 6712-3 و کد 86904 که در زمان جنگ از فانتومهای ارسالی اسکادران 71 به پایگاه چهارم شکاری بود این فانتوم درروز 12 مهرماه سال 1359 بوسیلهء یک موشک AIM-9P یک MiG-21MF نیروی هوایی عراق را ساقط کرد.
ادامه دارد... 

به امید روزی که خلبانان رشید و دلاور ایرانی سوار بر  بهترین مرکب ها آسمان ایران زمین را برای تمامی دشمنان نا امن سازند.سرفراز باشید.